Tài sản số & blockchain tại Việt Nam: Bức tranh pháp lý, cơ hội cho doanh nghiệp

Trong khoảng hai năm trở lại đây, khung pháp lý và chính sách của Việt Nam đối với blockchain và tài sản số đã có bước tiến đáng kể: từ chỗ hầu như chưa được quy định, nay đã được nhắc đến chính thức trong nhiều văn bản. Các định hướng này song hành với công nghiệp công nghệ số và đổi mới sáng tạo, tạo nền cho hoạt động thử nghiệm và triển khai thực tiễn. Trong bức tranh đó, RWA—một lớp ứng dụng dựa trên hạ tầng blockchain—sẽ được điều chỉnh bởi khung quy định mới, qua đó thừa hưởng động lực và lợi thế phát triển từ chính sách công nghệ số..

Khung pháp lý hiện hành: những điểm tựa chính

Luật Công nghiệp công nghệ số: đã được thông qua và sẽ có hiệu lực từ ngày 01/01/2026. Luật lần đầu định nghĩa tài sản số (gắn liền với công nghệ blockchain) và định danh là “tài sản” theo Bộ luật Dân sự, trao cho tài sản số địa vị pháp lý tương tự tài sản truyền thống và đưa chúng ra khỏi “vùng xám” quản lý, đồng thời tuân thủ các luật chuyên ngành (ngân hàng, chứng khoán, thuế, phòng chống rửa tiền…). Tài sản số sẽ nằm trong quỹ đạo điều chỉnh mới, dần dần hoàn thiện qua các văn bản hướng dẫn chi tiết của Luật. 

Bộ luật Dân sự 2015 quy định tài sản gồm tiền, vật, giấy tờ có giá và quyền tài sản..Khi tài sản số không phải “vật” hữu hình, có thể thấy việc áp dụng quy định mới sẽ cần  làm rõ các vấn đề như tài sản được nhận diện và định danh thế nào (tiêu chuẩn, mã định danh, dữ liệu kèm theo); quyền sở hữu/kiểm soát được xác lập ra sao (khóa riêng, cơ chế lưu ký); thời điểm và điều kiện chuyển giao khi giao dịch diễn ra trên hạ tầng số…

Luật Giao dịch điện tử 2023 khẳng định giá trị pháp lý của dữ liệu, thông điệp dữ liệu, bản ghi điện tử và hợp đồng điện tử. Điều này mở ra khả năng tổ chức quy trình ghi nhận, ký kết và lưu trữ hoàn toàn trực tuyến, đáp ứng chuẩn mực kỹ thuật, định danh, xác thực và lưu trữ theo luật.

Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), được nhắc đến tại Nghị quyết 222/2025/QH15 của Quốc hội về Trung tâm tài chính quốc tế và Nghị quyết số 55/2024/NQ-HĐND của TP. Đà Nẵng về cơ chế sandbox . Nghị quyết 222 cho phép áp dụng “chính sách tài chính thử nghiệm có kiểm soát” để thí điểm mô hình/công nghệ mới trong phạm vi trung tâm, dưới sự giám sát của cơ quan điều hành, và đồng thời Đà Nẵng cũng khuyến khích cấp phép thử nghiệm công nghệ mới trong các khu vực đổi mới sáng tạo của thành phố. Cơ chế này tạo ra không gian thử nghiệm giới hạn về phạm vi, thời gian, đối tượng và biện pháp quản lý rủi ro. .Doanh nghiệp có thể giảm rủi ro khi được cấp phép thử nghiệm, đồng thiết kế chuẩn tuân thủ (KYC/AML, lưu ký, báo cáo) với cơ quan quản lý, tối ưu chi phí thử nghiệm. Lĩnh vực RWA số hóa quyền lợi gắn với tài sản có nhiều tiềm năng đăng ký sandbox và kiểm chứng sớm các cơ chế kỹ thuật, để vượt qua “vòng thử nghiệm”, sẵn sàng áp dụng chính thức khi được cấp phép. 

Cơ hội và lưu ý  cho doanh nghiệp

Muốn sandbox triển khai lĩnh vực RWA, nên biết nguyên tắc phân loại đúng bản chất quyền lợi mà doanh nghiệp muốn số hóa:

• Quyền lợi gắn với hàng hóa hoặc dịch vụ (ví dụ: hàng hóa có thể lưu kho, doanh thu từ hợp đồng dịch vụ…) mang tính rõ ràng, cụ thể,  nhiều khả năng có thể  thể hiện bằng bản ghi điện tử, nếu đảm bảo có tài liệu chứng minh nguồn gốc, quyền sở hữuvà cơ chế đối soát minh bạch.
  
• Quyền lợi mang tính chứng khoán (ví dụ: phần vốn góp quyền đòi nợ có liên quan đến vốn …) có khả năng thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật về chứng khoán và quy định chuyên ngành tài chính. 
• Các quyền, tài sản chỉ được chuyển nhượng giới hạn  (ví dụ: quyền sử dụng đất theo quy định chuyên ngành,tài sản công…) không phù hợp để số hóa dưới dạng quyền lợi giao dịch rộng rãi.

Doanh nghiệp nên tránh cách tiếp cận “mô phỏng” quyền sở hữu theo cách có thể xung đột với quy định hiện hành; thay vào đó, nếu có nhu cầu số hóa, nên tập trung vào quy trình quản trị hồ sơ, theo dõi nghĩa vụ hoặc các quyền lợi tài chính hợp pháp, sau khi đã có hướng dẫn và cấp phép đầy đủ từ cơ quan có thẩm quyền.

Lộ trình phác thảo một dự án RWA 

Nếu dự định đăng ký sandbox cho dự án RWA của mình, doanh nghiệp có thể hướng đến lộ trình theo “nguyên tắc chứng minh – minh bạch – kiểm soát”:

Bước 1 – Xác định nền tảng pháp lý của tài sản/quyền lợi
Thu thập và hệ thống hóa hồ sơ chứng minh quyền sở hữu/quyền khai thác; rà soát điều kiện chuyển giao; xác định ngành nghề, phạm vi kinh doanh hợp lệ.

Bước 2 – Chuẩn hóa mô hình kinh tế & cơ chế quyền – nghĩa vụ
Diễn giải bản chất quyền lợi được số hóa ; xác định cách thức phân phối, giới hạn đối tượng được chuyển giao  theo quy định chuyên ngành (nếu có).

Bước 3 – Định giá, lưu ký và kiểm định
Lựa chọn phương pháp định giá phù hợp (tham chiếu IFRS/GAAP khi cần); thiết lập cơ chế lưu kho/lưu ký và đối soát thực – số (proof-of-reserve/soát xét định kỳ).

Bước 4 – Kiến trúc kỹ thuật và tuân thủ dữ liệu
Thiết kế hệ thống bản ghi điện tử, hợp đồng điện tử, định danh – xác thực, bảo mật và lưu trữ theo Luật Giao dịch điện tử và quy định khác có liên quan; thiết lập quy trình xử lý sự cố.

Bước 5 – KYC/AML và quản trị rủi ro
Áp dụng quy trình nhận biết khách hàng, sàng lọc rủi ro, chống rửa tiền và báo cáo giao dịch đáng ngờ theo chuẩn mực hiện hành; phân quyền và kiểm soát nội bộ.

Bước 6 – Công bố thông tin & cơ chế khiếu nại – giải quyết tranh chấp
Xây dựng bộ tài liệu công khai, cảnh báo rủi ro, điều khoản miễn trừ; quy trình tiếp nhận và xử lý khiếu nại; chuẩn bị phương án giải quyết tranh chấp nếu phát sinh.

Bước 7 – Nộp hồ sơ tham gia cơ chế thử nghiệm (nếu phù hợp)
Khi  mô hình công nghệ mới chưa có quy định chi tiết, doanh nghiệp có thể nộp  hồ sơ xin cấp phép thử nghiệm theo hướng dẫn của cơ quan quản lý, với phạm vi – thời hạn – tiêu chí đánh giá rõ ràng.

Lời kết: Tuân thủ pháp lý, ưu tiên chuẩn mực và minh bạch

Bối cảnh Việt Nam đang từng bước hoàn thiện khung pháp lý cho blockchain và tài sản số nói chung. Cơ chế thử nghiệm (khi áp dụng) giúp doanh nghiệp có không gian kiểm chứng có kiểm soát, nhưng không thay thế nghĩa vụ tuân thủ..

Doanh nghiệp nên theo đuổi nguyên tắc: pháp lý làm khung, dữ liệu làm chuẩn, kỹ thuật làm công cụ. Chúng tôi sẵn sàng đồng hành cùng doanh nghiệp trong vận hành công nghệ  tại từng thời điểm theo khung pháp luật cho phép, nhằm xây dựng các mô hình an toàn – minh bạch – có thể kiểm chứng.

Chuỗi bài mang tính chia sẻ kiến thức – thông tin, không phải khuyến nghị đầu tư hay chào bán sản phẩm tài chính, không nhằm để phân tích hay dự đoán pháp lý mà tập trung chia sẻ về công nghệ, kinh tế, đầu tư. Các nội dung đề cập đến quy định, nếu có, sẽ được viết dựa trên các nguyên tắc pháp luật đã có, các phần chưa có quy định chi tiết sẽ được giải thích và đề cập dựa trên kinh nghiệm tại các quốc gia đã triển khai trên thực tế. Quý độc giả cần chủ động tìm đọc và nắm rõ chủ trương chính sách, khung pháp lý hiện hành của Việt Nam thông qua văn bản chính thống; đồng thời, cần  tuân thủ khung pháp lý hiện hành và chỉ hoạt động khi được cấp phép cụ thể, thận trọng và có trách nhiệm với Nhà nước, cộng đồng, xã hội.